تعریف کود: به هر نوع ماده معدنی یا آلی یا بیولوژیک که دارای عناصر غذایی باشد و باعث بالا بردن حاصل خیزی خاک و همچنین با تیمار گیاهی باعث افزایش عملکرد کیفی و کم محصول شود کود اطلاق میشود.
کود ها به چند دسته تقسیم میشوند که عبارتند از :
شیمیایی - آلی یا ارگانیک - بیولوژیک یا زیستی
کود های شیمیایی
که برخی از آنها جز عناصر پر مصرف گیاه یا ماکرو المنت و برخی نیز جز عناصر عناصر کم مصرف گیاه ( میکرو المنت ) میباشد.
عناصر پر مصرف (ماکرو) شامل: ازت – فسفر – پتاس – کلسیم - منیزیم
عناصر کم مصرف (میکرو) شامل : آهن – روی – منگنز – مس – بر
به کود هایی که مجموع عناصر فوق را با هم و به نسبت متناسب دارا باشد اصطلاحا کود کامل اطلاق میشود.
گیاهان مختلف بر حسب نیاز و با توجه به نتایج آزمایش برگ و خاک به کود های فوق نیازمند خواهند بود .
ترکیب شیمیایی و درصد خلوص کودهای مختلف حاوی یک عنصر، بسیار متفاوتند. این تفاوتها بر مورد مصرف، نحوه پخش، زمان کوددهی و اثر بخشی کودها تاثیر بسیار مهمی دارند.بنابراین شناخت کافی از انواع کودهای شیمیائی قبل از انتخاب و یا مصرف آنها ضرورت دارد.
کودهای ازت
ازت به صورت های نیترات ،یون آمونیم و اوره قابل جذب گیاه است. نیترات آمونیم ۳۳ درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشند. چون دارای بار منفی است جذب کلوئیدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است. اما چون دارای بار مثبت است جذب کلوئیدهای خاک می گردد. اوره رایج ترین کود ازت در ایران است. اوره از ترکیبات آلی بشمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده میشود. اوره نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. سولفات آمونیم علاوه بر ازت دارای ۲۴ درصد گوگرد است. هیدرات آمونیم را که از حل شدن آمونیاک در آب بدست می آید قبل از کاشت بوسیله سرنگهای مخصوص در زیر لایه ای از خاک قرار می دهند.
نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم درصد ازت کمی داشته وکمتر بعنوان منبع کود ازت در خاک مصرف می شوند. این کودها غالباً در محلول های غذائی بعنوان منابع کلسیم یا پتاسیم مورد استفاده قرار می گیرند.
کودهای فسفر
غالباً درصد فسفر کودهای شیمیائی را بصورت درصد اکسید فسفر ذکر می نمایند. اسید فسفریک که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شود قابل جذب گیاه است، اما بصورت کود شیمیائی مصرف نمی شود. قسمت اعظم کود فسفره ای که به خاک داده می شود. بوسیله کلسیم در خاک های قلیائی و بوسیله آهن و آلومینیم در خاکهای اسیدی تثبیت می گردد. معمولاً تا کود فسفره ای که به خاک داده می شود در سال اول بصورت قابل جذب گیاه باقی می ماند و بخش کمی نیز طی سالهای آینده قابل جذب گیاه می گردد.میزانهای فوق الذکر با روش کوددهی، بافت و ترکیب خاک ، سوابق مصرف کود فسفره در خاک و مقدار کود فسفری که مصرف می شود بستگی دارد. چون میزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسیار محدود است می بایستی کودهای فسفره را قبل از کاشت به خاک داد و آنها را مستقیماً در ناحیه توسعه ریشه قرار داد. حداکثر میزان محلول فسفر در pH 6 تا ۵/۶ مشاهده می شود. بنابراین رساندن pH خاک به این حدود می تواند در افزایش محلول بودن و جذب فسفر موثر باشد. تغییر pH خاک در خاکهای اسیدی با اضافه کردن آهک و در خاکهای قلیائی با اضافه کردن گوگرد یا کودهای اسیدی انجام پذیر است. مصرف مقدار زیادی کود حیوانی نیز می تواند در نقصان pH خاک مفید باشد. میزان محلول بودن کودهای فسفره نیز متغیر است
کودهای پتاسیم
کمبود پتاسیم بیشتر در خاک های اسیدی و خاک های شنی دیده می شود، اما کمبود آن در سایر خاک ها تحت شرایط آبیاری و برداشت مقدار زیادی محصول (بخصوص یونجه) نیز مشاهده می گردد. اغلب کودهای پتاسیم در آب محلول هستند و نحوه اضافه آنها به خاک نقش زیادی در اثر بخشی کود ندارد کلرورپتاسیم فراوانترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است. کلرورپتاسیم دارای مقدار زیادی (۶۰ تا ۶۲ درصد) می باشد با این حال مصرف کلرورپتاسیم در مواردی که به مقدار زیادی پتاسیم نیاز است چندان مطلوب نیست، زیرا احتمال مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش می آید با این که مقدار کمی کلر برای محصولاتی مانند توتون و پنبه لازم است، اما زیادی کلر در خاک موجب آبدار شدن غده سیب زمینی و نقصان کیفیت توتون می گردد. نیترات پتاسیم دارای ۴۴% اکسید پتاسیم است، اما کودی گران قیمت می باشد. سولفات پتاسیم معمولترین کود پتاسیم است که در زراعت مصرف می شود پتاسیم از تجزیه اولیه بقایای گیاهی نیز به خاک اضافه می شود، اما هوموس خاک بعنوان منبع قابل توجه پتاسیم بشمار نمی رود، زیرا پتاسیم بوسیله مواد آلی تثبیت نمی گردد. خاکهائی که مقدار زیادی رس از نوع ورمی کولایت و ایلیت دارند پتاسیم را تثبیت می کنند. پتاسیم واقع در محلول خاک در حال تعادل است و بعنوان ذخیره پتاسیم خاک محسوب می شود در صورتی که شدت تثبیت زیاد است می بایستی پتاسیم را بصورت نواری و قبل از کاشت در خاک قرار داد.
کودهای گوگرد
کمبود گوگرد در خاک هایی که به شدت در معرض شستشو قرار دارند مشاهده می شود. در این صورت می بایستی گوگرد را بصورت کود به خاک اضافه کرد. مقدار گوگرد کودها را بصورت درصد عنصر گوگرد (s) ذکز می کنند انتخاب نوع کود گوگرد دار به pH خاک بستگی دارد. در خاک های اسیدی می توان از سولفات کلسیم یا جیپس بعنوان منبع گوگرد استفاده نمود. این ترکیب دارای ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم است جیپس علاوه بر تامین گوگرد و کلسیم باعث افزایش pH خاک نیز می گردد.
از پودر گوگرد نیز می توان بعنوان کود گوگرد استفاده کرد. عنصر گوگرد در اثر فعالیت باکتریهای اکسید کننده بصورت اسید سولفوریک سرانجام سولفاتها در می آید. هر چه ذرات عنصر گوگرد ریزتر و توزیع آن در خاک یکنواخت تر باشد، سرعت اکسیده شدن گوگرد بیشتر خواهد بود. اکسیداسیون عنصر گوگرد موجب اسیدی شدن خاک گشته و به همین دلیل از آن دراصلاح خاکهای قلیائی استفاده می شود. اکسیده شدن گوگرد در حرارت و رطوبت مناسب حدود ۳ تا ۴ هفته طول می کشد. بعضی از کودهای گوگرد را (مانند So2 و پلی سولفیدها) در آب آبیاری حل و به خاک اضافه می کنند
کودهای کلسیم و منیزیم
کلسیم و منیزیم کمتر بعنوان کود مصرف می شوند، زیرا کمبود آنها در بسیاری از خاکها (به استثنای خاکهای نواحی مرطوب) دیده نمی شود. خاکهای نواحی مرطوب اسیدی بوده و برای اصلاح آنها از کلسیم و منیزیم استفاده می شود. در خاکهای اسیدی مقدار زیادی کربنات کلسیم، کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم و یا سولفات کلسیم برای اصلاح خاکهای اسیدی مصرف می شود. درنتیجه کمبود احتمالی کلسیم و منیزیم نیز مرتفع می گردد. در صورتیکه تغییر pH خاکهای اسیدی مورد نظر نباشد و صرفاً تامین کلیسم مورد نیاز گیاه هدف باشد می توان از کودهای فسفره حاوی کلسیم استفاده نمود. برای رفع کمبود منیزیم از سولفات منیزیم و یا سولفات مضاعف منیزیم و پتاسیم استفاده می شود.
نیترات پتاسیم
اهمیت:
ازت و پتاسیم از عناصری هستند که به مقدار قابل توجهی توسط گیاه ازخاک برداشت شده وبایستی درطول دوره رشد همواره به مقدارکافی ازخاک دراختیارگیاه قرارگیرد.نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که می توان از آن درهرمرحله ازرشد گیاه استفاده نمود.ازت موجود دراین کود باعث بهبود رشد رویشی می شود وپتاسیم آن دربهبود کیفیت،افزایش مقاومت به خشکی،شوری و آفات و بیماریها بسیارموثراست.نیترات پتاسیم کود بسیار مناسبی برای برطرف کردن کمبود پتاسیم در هر مرحله از رشد گیاه است.
مشخصات کود:
کشت های مترکم وعدم استفاده ازعنصر پتاسیم طی سالیان گذشته وازطرفی کمبود آب آبیاری و کیفیت نا مناسب آب وخاک دراکثراراضی کشاورزی ازعواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران نا پذیری را برمیزان تولید و کیفیت محصولات وارد می کند.استفاده ازکودهای حاوی این عنصر باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان وافزایش کمی و کیفی محصولات می شود.نیترات پتاسیم با فرمول شیمیایی Kno3 است که دارای ۲۶ درصد پتاسیم و ۱۹ درصد ازت میباشد.
روش زمان و مقدار مصرف:
نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که به صورت مصرف خاکی،،کود آبیاری و محلول پاشی قابل استفاده میباشد.
مصرف خاکی: به میزان ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتاردرزمان کاشت
کود آبیاری وسرک: به میزان ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم درهکتاردر۲تا۳ نوبت درطول فصل رشد
محلول پاشی: به میزان ۵تا۸ در هزار
گیاهان ومناطق مورد مصرف:
این کود را می توان درهرمرحله ازرشد گیاه خصوصا برای باغات پسته،درختان میوه،محصولات صیفی و سبزی،سیب زمینی،نیشکر و کشت های گلخانه ای استفاده نمود.
محاسن کاربرد:
افزایش میزان تولید و بهبود کیفیت محصول
افزایش مقاومت گیاه در مقابل خشکی،آفات و بیماریها
کود آلی (ارگانیک)
به کود هایی اطلاق میشوند که منشا طبیعی دارند.
نیترات پتاسیم
اهمیت:
ازت و پتاسیم از عناصری هستند که به مقدار قابل توجهی توسط گیاه ازخاک برداشت شده وبایستی درطول دوره رشد همواره به مقدارکافی ازخاک دراختیارگیاه قرارگیرد.نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که می توان از آن درهرمرحله ازرشد گیاه استفاده نمود.ازت موجود دراین کود باعث بهبود رشد رویشی می شود وپتاسیم آن دربهبود کیفیت،افزایش مقاومت به خشکی،شوری و آفات و بیماریها بسیارموثراست.نیترات پتاسیم کود بسیار مناسبی برای برطرف کردن کمبود پتاسیم در هر مرحله از رشد گیاه است.
مشخصات کود:
کشت های مترکم وعدم استفاده ازعنصر پتاسیم طی سالیان گذشته وازطرفی کمبود آب آبیاری و کیفیت نا مناسب آب وخاک دراکثراراضی کشاورزی ازعواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران نا پذیری را برمیزان تولید و کیفیت محصولات وارد می کند.استفاده ازکودهای حاوی این عنصر باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان وافزایش کمی و کیفی محصولات می شود.نیترات پتاسیم با فرمول شیمیایی Kno3 است که دارای ۲۶ درصد پتاسیم و ۱۹ درصد ازت میباشد.
روش زمان و مقدار مصرف:
نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که به صورت مصرف خاکی،،کود آبیاری و محلول پاشی قابل استفاده میباشد.
مصرف خاکی: به میزان ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتاردرزمان کاشت
کود آبیاری وسرک: به میزان ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم درهکتاردر۲تا۳ نوبت درطول فصل رشد
محلول پاشی: به میزان ۵تا۸ در هزار
گیاهان ومناطق مورد مصرف:
این کود را می توان درهرمرحله ازرشد گیاه خصوصا برای باغات پسته،درختان میوه،محصولات صیفی و سبزی،سیب زمینی،نیشکر و کشت های گلخانه ای استفاده نمود.
محاسن کاربرد:
افزایش میزان تولید و بهبود کیفیت محصول
افزایش مقاومت گیاه در مقابل خشکی،آفات و بیماریها
کود آلی (ارگانیک)
به کود هایی اطلاق میشوند که منشا طبیعی دارند.
کودهای مخلوط
عناصر ازت، فسفر و پتاسیم بیش از سایر عناصر بعنوان کود مصرف می گردند. گاهی کودهای تجارتی را بصورت مخلوطی از عناصر فوق تهیه می کنند.درصد عناصر این کودها معمولاً پایین است و قسمت اعظم حجم را مواد دیگری به غیر از عناصر فوق تشکیل می دهند. ترکیب این گونه کودها را با درصد ازت (N)، اکسید فسفر و اکسید پتاسیم و به همین ترکیب ذکر می کنند مثلاً کود ۱۰-۱۰-۲۰ دارای ۲۰ درصد ازت، ۱۰ درصد اکسید فسفر و ۱۰ درصد اکسید پتاسیم می باشد گاهی درصد گوگرد (S) را بصورت عدد چهارم ذکر می نمایند مانند ۵-۱۰-۱۰-۱۵ که ۵ درصد گوگرد دارد. کود مخلوط ممکن است فاقد یکی از سه عنصر اصلی باشد. مانند ۴۴-۰-۱۳ که فاقد فسفر است و در حقیقت همان نیترات پتاسیم است و یا فسفات دی آمونیم که می توان آن را بصورت ۰-۴۶-۱۸ بیان نمود.
کودهای عناصرکم مصرف
در خاک های نواحی خشک کمبود آهن، مس، منگنز و روی و در خاکهای نواحی مرطوب کمبود مولیبدن، کلر و بر محتمل است. گاهی نیز مقداری زیادی کلر و بر در خاکها و آب آبیاری نواحی خشک وجود داشته و می توانند باعث مسمومیت گیاه گردند. نکته مهم در مصرف کودهای عناصر کم مصرف آن است که مرز بین میزان مورد نیاز و حد مسموم کننده گیاه بسیار باریک است. به عبارت دیگر مصرف زیاد این کودها باعث مسمومیت گیاه می گردد.
در اغلب موارد مقدار عناصر مس، آهن، منگنز و روی در خاک بیش از نیاز گیاه است، اما به فرم قابل جذب گیاه نیستند. از طرف دیگر چون این عناصر عمدتاً به صورت کاتیون به خاک اضافه می گردند، احتمال تثبیت آنها توسط خاک زیاد است.کاتیونها را بهتر است بر روی برگها محلول پاشی نمود.
در صورتی که این کاتیونها بصورت ترکیبات معدنی به خاک داده می شوند می بایستی بصورت نواری در خاک قرارداده شوند و یا همراه با کودهای دارای واکنش اسیدی به خاک اضافه گردند. در صنعت این کاتیونها را با مواد کلات کننده ترکیب و آنها را بصورت غیر قابل تثبیت در آوردنده اند. کلاتها به سهولت در خاک حرکت کرده و عنصر را در دسترس گیاه قرار می دهند. در صورت عدم دسترسی به کلاتها ، از سولفاتهای کاتیونها بعنوان کود استفاده می شود.
از گروه آنیون ها، کمبود کلر بندرت مشاهده می شود. زیرا معمولاً مقدار کافی کلر همراه با آب باران (بخصوص در نواحی ساحلی)، کودهای شیمیائی عناصر اصلی (به صورت ناخالصی) و آب آبیاری به خاک اضافه می شود. در صورت لزوم می توان از کلرورپتاسیم برای رفع کمبود کلر استفاده نمود. برای رفع کمبود بر از بورات سدیم یا بوراکس استفاده می کنند. بوراکس در آب بسیار محلول بوده و در خاک به سهولت حرکت می کند و می بایستی مواظب شسته شدن آن از خاک بود. بوراکس را مستقیماً به خاک اضافی می نمایند.
برای اضافه کردن مولبیدن از مولیبدات سدیم یا مولیبدات آمونیم استفاده می شود. مولیبدات را ممکن است با مواد دیگری مخلوط و به خاک اضافه کرد و یا آن را محلول پاشی نمود. در صورتی که عناصر کم مصرف بصورت نواری در خاک قرار داده می شوند مقدار مصرف آنها چند کیلوگرم (از هر یک) در هکتار خواهد بود. در صورتی که این کودها را بر سطح خاک پخش می نمایند و با خاک مخلوط می کنند، مقدار آنها را چند برابر می گیرند در این روش سولفات کاتیونها رابه میزان ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار می پاشند. مقدار معمول مصرف بورات حدود ۵ کیلوگرم در هکتار است. مولیبدات به مقدار حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم در هکتار پاشیده می شود. در صورتی که از روش محلول پاشی عناصر بر روی برگها استفاده میشود، می بایستی غلظت محلول را مورد دقت قرار داد. پا شش سولفات عناصر کم مصرف با غلظت ۲ تا ۳ در هزار معمول است.
در بازار ایران مخلوطی از کودهای عناصر کم مصرف به نامهای تجاری مختلفی وجود دارند. محلول تهیه شده از این کودها را می توان روی برگ پاشید و یا با سموم مختلف مخلوط کرد و همزمان با سمپاشی مصرف نمود.
کود های شیمیایی موجب تقویت رشد گیاه می شوند و از طریق فرایند های شیمیایی این کود ها تولید می گردند.کود های شیمیایی در مقایسه با کود های آلی حجم کمتری دارند. انواع زیادی کود های شیمیایی وجود دارند که به شکل های پودی , گرانوله , مایع و گاز تولید می شوند.
-کودهای شیمیائی
چون درصد ماده عامله موجود در این کود ها نسبتا زیادتر از کودهای آلی بوده و اکثرا بسهولت قابل جذب میباشند، باید در مقدار و زمان مصرف آنها دقت بیشتری بشود.در اینجا نگاهی خواهیم داشت به عوامل مختلفی که در مصرف این کودها موثر بوده و باید به آنها توجه داشت:
مقدار کود مصرفی باید با توجه به نوع خاک و درجه قلیائیت آن(pH) و نوع نبات مورد پرورش و سابقه کود خوری خاک تعیین گردد. بدانجهت یک فرمول مشخص برای کلیه درختان در همه خاکها نمی توان ارائه داد، بلکه بسته به شرایط خاص هر محل، و نوع درخت مورد پرورش و احتیاجات آن، باید مقادیر لازم از هر کود را ولو بطور تقریب تعیین کرد. همانطوری که میدانیم مطمئن ترین راه دانستن نیاز درختان، استفاده از روش تجزیه برگ و دمبرگ می باشد که میتواند در مورد مصرف نسبتا دقیق کود بخصوص از نظر عناصر قلیل برای باغدار راهنمائی باشد.
زمان مصرف کود
مطلب مهم دیگر در دسترس بودن ماده غذائی معین در زمانی است که نبات به آن معمولا نیاز دارد. در این موردباید به خواص ذاتی هر نبات توجه داشت و دقیقا فهمید که در چه زمانهایی از سال به کدام ماده نیاز بیشتر هست.بعنوان مثال، سیب زمینی زودرس در اوایل تابستان بحداکثر مواد غذائی نیاز دارد در صورتی که ارقام دیر رس هر چند بیشتر از ارقام زودرس مواد غذائی از زمین دریافت می کنند، ولی آنرا در ظرف مدتطولانی تری مصرف مینمایند. یک مزرعه تربچه در ظرف مدت کوتاهی( حدود یک ماه) معادل 200 کیلوگرم مواد غذائی برداشت میکند، ولی کلم، 640 کیلو در 6-7 ماه. بنابراین در مورد کشت تربچه، باید از کودهایی استفاده شود که در مدت کم قابل جذب و مصرف باشند ولی درر پرورش کلم این اجبار وجود ندارد. علاوه بر اختلاف در مصرف کلی کلی مواد غذائی در طول نمو، در مراحل دوران نمو نیز نیاز ها متفاوت است. مثلا درختان میوه بطور کلی اعم از سردسیری یا نیمه گرمسیری از قبیل مرکبات، در موقع گل کردن بمقدار زیادتری ازت و فسفر نیاز دارند، بدانجهت کودهای ازته را اقلا یک ماه جلوتر از تاریخ باز شدن گلها ، به صورت قابل جذب باید داد تا فرصت کافی برای انتقال این ماده به عمق خاک و منطقه ریشه ها وجود داشته و بموقع مورد استفاده درخت قرار گیرد.
قلیائیت خاک
مطلب مهم دیگر توجه به pH خاک می باشد که در قابل جذب شدن مواد غذایی اثرات قطعی دارد. اگر خاک دارای pH بالا یعنی قلیایی یا آهک زیاد باشد، باید کودهائی انتخاب کنیم که پایه اسیدی داشته و استعمال آنها بتدریج موجب تعدیل قلیائیت و پائین اوردن pHخاک گردد، از قبیل سولفات آمونیوم، کلرو آمونیاک، نیترات آمونیوم. اگر خاک اسیدی با Ph پائین تر از 6.5 باشد، در اینصورت باید کودهائی با پایه قلیائی و آهکی مصرف شود، مانند نیترات دوسود و نظایر آن.
سرعت تاثیر کود
عامل دیگر ، سرعت عمل یا سرعت تاثیر کود می باشد، بخصوص در کودهای ازته مثلا نیترات ها خیلی بسرعت جذب می شوند، در صورتی که کودهای ازته آمونیاکی به کندی قابل جذب شده و مورد استفااده قرار می گیرند. بنا براین هر موقع احتیاج فوری به ماده ازت احساس شود باید از نیتراتها استفاده کرد نه از کودهای ازته آمونیاکی.
عامل مهم دیگر، رطوبت خاک و میزان بارندگی است. در مناطقی که باران زیاد می بارد و همچنین در شرایط آبیاری، کودهای ازته آمونیاکی از نقطه نظرنفوذ در اعماق خاک با کودهای نیترات برابر و حتی به آنها رجحان دارند. زیرا در این شرایط نیترات ها بعلت سهولت حل شدندر آب بزودی به اعماق خاک نفوذ کرده و به خارج از دسترس ریشه ها برده خواهند شد، در صورتی که کودهای آمونیاکی استقامت بیشتری نشان می دهند.
محل دادن کود
مسئله عمده دیگر محل دادن کود می باشد. اگر کود و آب را طوری بدهیم که مثلا فقط در عمق 20-30 سانتیمتری بالای خاک نفوذ بکند، اکثریت ریشه های جذب کننده درختان نیز در این طبقه متمرکز خواهند شد، و ریشه های پائینتر اکثرا برای جذب آب بیشتر از اعماق خاک مورد استفاده درخت قرار خواهند گرفت. از طرف دیگر هر چقدر خاک عمیق ت و قابل نفوذ تر باشد و آب و هوا در آن جریان داشته باشد، سیستم ریشه درخت وسیع تر و در حجم و سح بیشتری از خاک پراکنده خواهد شد. چنین ریشه ایی قادر خواهد بود حتی ذر شرایطی که مقادیر قلیلی از مواد غذایی و اب در دسترس باشد، بعلت حجم زیاد خاکی که در اختیار دارد، بحداکثر ممکن از آب و مواد غذایی موجود استفاده کند. در صورتی که درختانی با ریشه محدود در یک مساحت و حجم کم ناچار باید مواد غذایی زیادی را از آن محدوده در اختیار بگیرند، تا بتوانند نیازهای خود را بر طرف کنند.بنابر این اگر خاک باغ عمیق نیست یا سنگلاخی و شنی است، باید سعی نمود طبقه 30-40 سانتیمتری بالا (هر چه عمیقتر بهتر) از نظر مواد غذایی لازم غنی گردد و ظرفیت نگهداری رطوبت و مواد غذایی، با وارد کردن مواد آلی پوسیده و خاک مرغوب بالا نگهداشته شود. در این شرایط همواره باید سعی کرد آب و کود در همین عمق محدود ریشه ها داده شود، تا تلفاتی از حیث این مواد نداشته باشیم. ولی در خاکهای عمیق، بهتر است آب و کود را در تمام عمق خاک زراعتی بدهند.زیرا ریشه های جذابه درخت در چنین خاکهائی در سطح وسیعتر و عمق بیشتری پراکنده بوده و قادر به جذب و مصرف آب و کود داده خواهند بود.
طرز دادن کود بدرختان
طرز پاشیدن یا افزودن کود به خاک، نکته مهم دگری است که باید به آن توجه داشت. کودهای شیمیایی بخصوص آنهایی که در خاکبزودی تثبیت و قفل می شوند، اگر در سطح وسیعی پاشیده شوند، قسمت زیادی از آنهادر خاک تثبیت شده و مورد استفاده درخت قرار نخواهند گرفت، مانند کودهای فسفره وپتاسه( بیشتر در خاکهای آهکی). در صورتی که کودهای ازته چنین مسئله ایی ندارند و در آب حل و در خاک نفوذ کرده و جذب می شوند. برای حل مشکل دادن کود های فسفره وپتاسه بهتر است به طرق زیر عمل شود:
در زیر سایه انداز درخت تقریبا بفاصله یک متر از تنه، حفره هائی به عمق 15-30 سانتیمتر( بر حسب سن درخت و جنس خاک، هر چقدر خاک سنگین تر و درخت مسن تر، عمق بیشتر)بفاصله 20-30 سانتیمتر از همدیگر، حفر کنند و کود را در داخل این حفره ها بریزند و روی آن را با خاک بپوشانند. حلقه ایی به همان عمق روی محیط سایه انداز چتر درخت ایجاد کرده پس از ریختن کود رویش را با خاک بپوشانند(باید مراقبت کرد که کود مستقیما روی ریشه ها قرار نگیرد و حتما لایه ایی ار ماسه یا خاک بین آن و ریشه ها حائل باشد). ثابت شده است که دادن کود های فسفاته و پتاسه به این روش، بیشتر از پاشیدن آنها در زیر تمام سطح سایه انداز درخت موثر، مفید و اقتصادی می باشد.
طرز دادن کودهای فسفاته و پتاسه:
چرا باید کود را دور تا دور درخت داد؟
بطور کلی هر سیستم از ریشه ها با یک قسمت از تنه و شاخه های منشعب از آن، از طریق آوند های خشبی مرتبط است. بعبارت واضح تر اگر کود را در یک سمت درخت بریزیم، خواهیم دید که شاخه های بالای آن قسمت رشد و نمو بیشتری کرده اند و برگها رنگشان سبزتر و تیره تر از طرف مقابل شده است، در صورتی که طرف دیگر تغییر چندانی نکرده است. در بعضی موارد ریشه ها درست در جهت و امتداد شاخه های بالائی خود نیستند و در اثر پیچیده شدن ریشه در خاک، ممکن است شاخه ایی فی المثل در سمت جنوبی یا غربی درخت قرار گیرد و از ریشه ای که در جهت شمالی یا شرقی می باشد استفاده کند. بهر صورت برای اینکه کود بطور یکنواخت در تمام شاخه ها جذب و مصرف شود، باید آنرا دور تا دور درخت قرار داد تا تمام ریشه ها از آن بطور یکنواخت بهره مند گردند.
فرم و شکل کود
فرم و شکل کود نیز به جای خود دارای اهمی می باشد، و در مصرف کود ها باید به آنها توجه شود.
معمولا انواع کودهای شیمیائی را یا به صورت پودری یا دانه دانه(گرانول) یا محلول بدرختان می دهند. کودهای گرانوله به نوع پودر ترجیح دارند و آسانتر قابل مصرف می باشند، زیرا میتوان آنها را یکنواخت تر پخش کرد. بعضی ها ترجیح می دهند که از کود های ازته به صورت محلول استفاده کنند. کودهای محلول را می توان به دو طریق به کار برد:
1. کود را در گونی ریخته و اول جوی اصلی آبیاری قرار می دهن تا آب بتدریج آن را حل کرده و به کرت ها و جوی های کنار درختان برساند.
2. مقدار تعیین شده از کود مورد نظر را در مخزن آب ریخته و آنرا بوسیله لوله های آبیاری، در آبیاری قطره ای، بپای درختان میرسانند، یا در آبیاری بارانی روی شاخ و برگ یا پای درختان می باشند.
در خاتمه اید خاطر نشان شویم که اگر درختان باغ در شرایط زیر باشند احتیاجی بدادن کود نخواهد بود:
• برگها در حد متوسط نوع درخت، بزرگ و برنگ سبز تیره
• تنه و شاخه ها دارای رنگ طبیعی آن نوع، سال بدون پوسته و شاداب
• رشد سالیانه سر شاخه ها برای درختان مسن بارور بین 15-25، برای درختان جوان بی بار حدود 35-70 سانتیمتر
• میوه ها از حیث مقدار در حد معقول و درشتی آنها متوسط و اکثریت درشت
اگر علائم ضعف در درختان مشاهده گردید، با توجه به نکاتی که در صفحات قبلی این بخش گفته شد باید به دلیل ضعف درخت پی برد و موادی را که کمتر از نیاز باشند تامین کرد. ضمنا یادآور می شود که هیچوقت شرایط ناسالم خاک از قبیل داشتن زه آب تحت الارض غیر قابل نفوذ- داشتن املاح مضر- قلیائیت یا ترشی بیش از حد مجاز و نظایر آنها را نمی توان با دادن کود جبران کرد.